Łopuszka Wielka
Łopuszka Wielka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Kańczuga. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.
W 1390 r. Łopuszka Wielka należała do klucza kańczudzkiego i była własnością Tarnowskich, a potem przeszła do Pileckich – dziedziców Kańczugi i okolic od przeszło 200 lat. Następnie na ponad 100 lat wieś przeszła w ręce Ostrowążów, a po roku 1623 jej właścicielami stali się Lubomirscy. W 1498 r. najazd tatarski spowodował wyludnienie wsi. Wielu mieszkańców zginęło, część dostała się do niewoli i została wywieziona do Turcji i Macedonii.
W 1624 r. nastąpił ponowny najazd tatarski. Także później ludność wioski nie zaznała spokoju: napady Kozaków, Szwedów, Rakoczego (1657), częste przejścia wojsk przygnębiająco wpływały na ludność, która przenosiła się w bezpieczniejsze miejsca.
Łopuszka stanowiła też własność rodu hrabiów Scipio del Campo.
Podczas II wojny światowej zorganizowane były dwie grupy partzyanckie Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Wywiad doszedł do ustalenia wielu kolaborantów, niektórzy z nich zostali skazani poprzez wyrok sądu podziemnego na karę śmierci. W późniejszych latach gestapo dokonywało aresztowań i rozstrzelań pojedynczych członków konspiracji. Byli to m.in Karol Krzanowski i Józef Dziaduś, którzy zostali wywiezieni do lasu w Zarzeczu i tam zabici. 9 maja 1943 r. polski policjant Czarnik z Manasterza aresztował Władysława Norka i Leona Żygadło. Pierwszy z aresztowanych został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu i stamtąd nie wrócił, natomiast Czarnik został skazany na karę śmierci przez sąd podziemny i zastrzelony. Z 35 osób pochodzenia żydowskiego uchowało się jedynie 5, resztę rozstrzelano. Ludzie z Łopuszki starali się pomóc Żydom ukrywając ich w domach z narażeniem życia. W czasie ucieczki zabito Andrzeja Buczka oraz Wiktora Pydo.
W dniu 26 lipca 1944 r. do wsi od strony Pantalowic weszły oddziały Armii Czerwonej, które ostrzeliwane były z niemieckich czołgów, jadących z Łopuszki Małej w strone pantalowskiej góry. Walki ucichły wieczorem.
Zbrodnia z 1943 r.[edytuj]
6 marca 1943 r. w Łopuszce Wielkiej żołnierze niemieccy rozstrzelali w czasie pacyfikacji wsi 19 jej mieszkańców, Polaków; byli to, w kolejności alfabetycznej: Władysław Bawor, Józef Dziaduś, Wiktoria Futoma, Maria Futoma, Antoni Hałys, Edward Hałys, Jan Jaciecki, Józefa Kołodziej, Stanisław Kowalczyk, Bronisław Malik, Piotr Matoń, Rozalia Norek, Józef Słonina, Wiktoria Słonina, Marcin Szmierz, Antoni Zięba, Władysław Zięba, Józef Zięba i Wojciech Ziętek.
Przyczyną zbrodni było wykonanie wyroku przez łopuszańską grupę dywersyjną AK na Anieli Bawor – dziewczynie urodzonej i zamieszkałej w Łopuszce Wielkiej, która nawiązała kontakt z Gestapo i pracowała na ich korzyść. Wydała ona wielu ludzi, którzy potem zostali straceni. Aby upozorować legalność zbrodni sciągnięto nauczyciela i ks. Wojciecha Wyskidę, będącego w tym czasie na weselu w Medyni Kańczudzkiej. Zabitych pochowano na wspólnym grobowcu na cmentarzu w Łopuszce. Taką samą egzekucję wykonano w Pantalowicach i Rączynie.
Na miejscu zbrodni (w pobliżu kościoła, przed stodołą) stoi brzozowy krzyż, a na skrzyżowaniu, tuż przy drodze stoi pomnik ku czci rozstrzelanych.
Warto zobaczyć
Kościół parafialny (1937-1938) wg projektu S. Tokarowskiego. Uposażenie parafii, erygowanej w 1936 r., wyznaczył właściciel dóbr, dr Roman Scipio.
Neogotycka kaplica grobowa rodu hrabiów Scipio del Campo, wzniesiona z końcem XIX w. według projektu Karola Stryjeńskiego. Przyjacielem architekta, z Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, był inż. hr. Roman Scipio del Campo, który odkrył na tutejszym terenie jedyne w Europie Wschodniej pokłady alabastru[potrzebne źródło] i został budowniczym kopalni. Wydobywany tutaj alabaster wykorzystywany był m.in. do renowacji stiuków w Katedrze Wawelskiej.
Resztki zespołu dworskiego hrabiów Scipio del Campo:
fragmenty XIX-wiecznego parku
budynki gospodarcze
Migdas – obficie bijące źródło znajdujące się na skraju wsi, z którym wiąże się legenda o napaści Tatarów na gród, istniejący tam w średniowieczu – świadczą o nim pozostałości wałów ziemnych. Wały miała zniszczyć rozmywająca je woda, dzięki czemu Tatarzy wdarli się do warowni.
Kopalnia alabastru, założona w 1928 r. przez inż. hr. Romana Scipio del Campo, budowniczego kolejki wąskotorowej. Alabaster przerabiano w Łopuszce na różne gatunki gipsu. W czasie II wojny światowej kopalnia została zalana wodą, uruchomiono ją ponownie w 1945 r. Miejscowe pokłady alabastru są największe w EuropieŁopuszka Wielka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Kańczuga. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.